HUKUKİ BOYUT

Hürses Gazetesi Av. Şule Eyüpgiller 4 Kasım 2006
17 Ağustos 1999 depremi ile gündeme gelen ve 10 Nisan 2000 tarihli Yapı Denetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve daha sonra 29.06.2001 tarihinde yasalaşarak 13.08.2001 tarihinde yürürlüğe giren Yapı Denetimi Hakkında Kanun, uygulama yönetmeliği ve Bakanlık genelgeleri ile mevzuatı oluşturulan yapı denetimi sisteminin uygulamaları altı yılı geride bıraktı.Bu süre içerisinde inşa edilen kamu yapıları dışında kalan yapılar yapı denetim kuruluşları tarafından denetlendi, Yasanın yürürlüğe girmesinden itibaren inşaat sektöründe dikkat çekici önemli gelişmeler yaşandı.Ancak, tüm toplumu ilgilendiren bu konuda yapılan düzenlemeler yeterli mi? Öngörülen yeni düzenlemeler tutarlı mı?
Son altı yılda birçok olumlu gelişme sağlandı. Yapının inşasında sorumlu olan Teknik Uygulama Sorumlusu mimar ve mühendisler görev yapamaz durumdan kurtuldu. 2000 yılına kadar önem arz eden yapıların dışında hemen hemen hiçbir yapının inşası esnasında malzeme özellikleri kontrolleri,test ve deneyler yapılmamış iken yapı denetim sistemi yürürlüğe girdi. Afetlerde yıkılan binlerce binada kullanılan malzemeler üzerinde yapılan deneyler sonucunda elde edilen değerler, olması gerekenin yaklaşık üçte biri düzeyinde, işçilik kalitesinin ise içler acısı olduğunu ortaya koymuştu.
Yapı denetim mevzuatının yürürlüğe girmesinin ötesinde, yeni sistemde, yapıların inşasında görev yapan Yapı Denetim Kuruluşları başta beton olmak üzere tüm malzemelerin öngörülen standartlara uygunluğu Yetkili Laboratuvarlar vasıtasıyla denetlemekte, yapının inşası meslek alanına göre sorumlu teknik elemanlar gözetiminde gerçekleşmekte, projelerin uygun olarak tatbiki sağlanmakta. Ancak uzmanların görüşüne göre, sektörde sadece taşıyıcı sistem bakımından ciddi bir kalite artışı sağlanmış durumda. Ayrıca kamuoyunda yapı denetim sadece yapıların depreme karşı kontrolü olarak algılanmakta. Oysa yapı denetim kuruluşları yapının inşa edildiği arsaya aplikasyonundan yapının boya, badana işlerine kadar sorumlu. Nitekim yapı denetim sistemi içerisinde inşa edilen yapılarda ısı ve su yalıtımı yapılması sağlanmış bu sayede konforlu yapı üretimi gerçekleştirilmekte. Bu değişiklik sayesinde en az afetlerin maddi hasarlarına yakın enerji tasarrufu sağlanmış olduğu belirtiliyor.
Sektördeki en önemli değişiklik yap-sat sisteminde yapı inşa eden kat üstüne dilediği gibi kat çıkan sıvasız boyasız binaların yapımını sağlayan çarpık kentleşmenin mimarı yapsatçıların kısıtlanması. Onlara göre yapı denetim kuruluşları çok para almakta bu sebeple yapı maliyetleri artmakta.
Ancak bu olumlu tespitlerin ötesinde büyük sorunlar ve geriye gidiş sözkonusu. Yasada yapılan iki değişiklikle önce 200 metrekarenin altındaki yapılar,daha sonra da tescilli eski eser yapılar yapı denetimi sistemi dışına çıkarıldı. Gerekçe olarak da yapı denetim kuruluşuna ödenen hizmet bedelinin inşaat maliyetine getirdiği yük gösterildi. Oysa yapı denetimi dışında bırakılan yapıların İmar kanunu hükümlerine fenni mesuliyetinin en az dört meslek mensubu tarafından üstlenilmesi gerekiyor ve bu kişilere ödenmesi gerekecek bedel yapı denetim hizmet bedelinin üstünde.
Yasakoyucunun, cesaretle yaptığı ancak sadece 19 pilot ile özgü olan değişikliğin arkasında yeterli dirayetle durup, yapı denetim sistemini yerleştirmek ve daha ileri götürmek yerine sistemde zaaf yaratacak değişiklikleri yürürlüğe koymakta olduğu görülüyor. Yapı denetim mevzuatında acilen revize edilerek yapılması gerekenleri Yapı Denetim Kuruluşları Birliği raporlarından sizler için özetlemek istiyorum.Kanun uygulamasının tüm Türkiye sathına yayılması ve Yapı denetim kuruluşlarının il bazında inşa edilen yapı alanları dikkate alınarak sayıları sınırlandırılması şart. Mühendis ve mimarlara ‘‘Denetçi’’ belgeleri bilgi, beceri, tecrübe ve sınav kriterleri göz önüne alınarak verilmeli. Yapı inşaat ve denetiminde yetki ve sorumluluklar net olarak belirlenmeli. Yapı denetimi kuruluşları asgari ücret tarifesi, kanunda yazılı sorumlulukların ve ayrıntılı denetim sisteminin gerektirdiği minimum giderleri karşılayacak düzeye çıkarılmalı. Asgari ücret tarifesi, küçük yapı maliyetlerinde yüksek oranlarda, büyük yapı maliyetlerinde, nispeten daha düşük oranlarda düzenlenmeli. Yapı Denetim Kuruluşlarının mesleki sorumluluk sigorta kapsamına alınarak poliçelerinin primleri, denetim ücretinin dışında, Yapı Sahibi tarafından Yapı Denetim Kuruluşuna ayrıca ödenmesi sağlanmalı. Bakanlık’ta oluşturulan bir adet Yapı Denetim Komisyonunun ötesinde her ilde Yapı Denetim Komisyonu kurulabilmeli.
Ayrıca , yerel yönetimlerin yasayı anlayış farkından kaynaklanan ve yapı denetim sisteminin işlerliği ile etkinliğini azaltan geciktirici bürokratik engeller kaldırılmalı. Özel sektör binalarının yanısıra, tüm kamu binalarının proje ve inşaatları da Yapı Denetim Kanunu kapsamına alınmalı. Yapı müteahhitliğini kimlerin yapabileceği bunlara ilişkin usul ve esaslar belirlenmeli, bilgi ve beceri sahibi olmadan dileyen herkesin bu işi yapmasının önü kapatılmalı.
Aksi halde bugün yaşanılan sorunların giderek daha da artacağı görülüyor. Sektörün içinde bulunduğu durum Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından acil olarak değerlendirilmeli ve gereği yapılmalı. Tüm uyarılara rağmen inşa ettiği yapıda aykırılıkların olmasını normal karşılayan, aykırı yaptığı işin rantından nemalanan müteahhitlere hiçbir ceza verilmeden sadece sorumlu olan yapı denetim kuruluşları kapatılarak, mimar ve mühendislerine yasak koyarak sistemin düzeltilemeyeceği aksine daha da kötüye gideceği anlaşılıyor.
Mevcut şartlar içerisinde denetim mekanizmasının etkinliğini kaybettiği görülerek gerekli düzenlemeler acil olarak yapılmalı, yapı denetim kuruluşlarının kurumsallaşmasının önü açılmalı. Mevcut yapının devamı, yetkisiz sorumluluk gibi sağlıksız bir hukuki sistemi sürdürecek ve sonuç ülkemiz için hüsran olacaktır.